Φ130

Ηθική Φιλοσοφία

Το μάθημα αποτελεί εισαγωγή σε θεμελιώδη προβλήματα της ηθικής φιλοσοφίας, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο κλασικών  ηθικών θεωριών από την αρχαιότητα μέχρι τη νεότερη σκέψη. Στόχος είναι η εξοικείωση των φοιτητών με τις βασικές έννοιες και την επιχειρηματολογία της ηθικής φιλοσοφίας μέσα από την κατανόηση των θεωρητικών απαντήσεων κλασικών εκπροσώπων της. Διερευνώνται ερωτήματα όπως η φύση της ηθικότητας, ο χαρακτήρας των ηθικών κρίσεων, το πρόβλημα της ηθικής αντικειμενικότητας, η σχέση γνώσης και αξίας / επιστήμης και ηθικής, καθώς και η σχέση  ηθικής και πολιτικής.

Αφετηρία των αναλύσεων του μαθήματος αποτελούν τα εξής ερωτήματα:

1) Τι είναι και από πού προκύπτει η «ηθική τάξη πραγμάτων»;

2) Υπάρχει ηθική γνώση; Εάν ναι, σε ποιόν είναι προσβάσιμη;

3) Γιατί να πράττει κανείς ηθικά;

Θα εξετασθούν οι θεωρητικές επεξεργασίες του Πλάτωνα (οντολογική θεμελίωση της ηθικής, σχέση γνώσης και ηθικής), του Αριστοτέλη (φρόνηση και θεωρία της αρετής), θεωρίες του φυσικού δικαίου (το δέον ως παράγωγο του φυσικού δικαίου) και του σκωτικού διαφωτισμού (Adam Smith, David Hume), η θεωρία του Kant (υπερβατολογική θεμελίωση της ηθικής) και του ωφελιμισμού (συνεπειοκρατική ηθική).

Θα  αναλυθούν επίσης, και θα αποτιμηθούν, τύποι ηθικού σχετικισμού και σκεπτικισμού από την ιστορία της φιλοσοφίας.

ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

1. Η διάκριση (κοινής) ηθικής και ηθικής φιλοσοφίας. Να προσδιορισθούν οι έννοιες και η σχέση μεταξύ τους.
2. Η ηθική θεωρία αναμορφώνει /ανασυστήνει το περιεχόμενο μιας ηθικής σκοπιάς με θεωρητικά μέσα και με αυτόν τον τρόπο την θεμελιώνει. Ποιους τύπους ηθικής θεωρίας γνωρίζετε και πώς καθένας από αυτούς δικαιολογεί το κριτήριο της ηθικότητας το οποίο θεσπίζει;
3. Φύση και νόμος ως συστατικές έννοιες της αρχαίας ελληνικής ηθικής.
4. Οι περί ηθικής απόψεις των σοφιστών.
5. Πώς αντιλαμβάνεσθε τη σωκρατική ρήση ότι κανείς δεν μπορεί να ενεργεί ανήθικα παρά μόνον από άγνοια;
6. Η πλατωνική έννοια του αγαθού. Πώς και γιατί η γνώση οδηγεί στην αρετή;
7. Τι είναι το αγαθό και τι η ευδαιμονία, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη; Ποια η σχέση μεταξύ τους;
8. Ποιος ο σκοπός της ηθικής πράξης, κατά τον Αριστοτέλη; Ποιος ο ρόλος της φρόνησης στην ηθική;
9. Η αριστοτελική θεωρία της αρετής ως μεσότητας. Είδη αρετών. Ο ορθολογικός έλεγχος των επιθυμιών ως όρος της ηθικής αρετής. Τι είναι δικαιοσύνη και τι φιλία;
10. Η ηθική θεωρία του Thomas Hobbes.
11. «Με την ηθική δεν προβαίνουμε σε ορθολογικές κρίσεις, διότι το αγαθό δεν ταυτίζεται με το αληθινό»…«δεν παρακινεί ο λόγος την πράξη, αλλά η προοπτική της επίτευξης της ηδονής και της αποφυγής του πόνου, με τα ανάλογα αισθήματα που εγείρει». Επομένως, κριτήριο της ηθικότητας είναι το συναίσθημα κι όχι ο λόγος. « Ο λόγος είναι, και πρέπει να είναι δούλος…» (David Hume). Πώς αντιλαμβάνεσθε την συγκεκριμένη άποψη και πώς την κρίνετε;
12. Ο ρόλος της συμπάθειας στην ηθική φιλοσοφία του David Hume.
13. Η θεμελίωση της ηθικής σύμφωνα με τη θεωρία του Kant. Ποια είναι η πηγή της ηθικής υποχρέωσης; Γιατί η ηθική θεωρία του αποκαλείται δεοντολογική (σε αντίθεση προς την συνεπειοκρατία);
14. Πώς αντιλαμβάνεσθε την θέση του Kant ότι η ηθική είναι η «επιστήμη των νόμων της ελευθερίας»;
15. «Το καθήκον είναι η αναγκαιότητα μιας πράξης που προκύπτει από σεβασμό στον ηθικό νόμο» (Kant). Να σχολιασθεί το απόσπασμα.
16. I.Kant: Ο ηθικός νόμος ως νόμος της ελευθερίας.
17. I.Kant: Η κατηγορική προσταγή ως το καθαρό a priori της ηθικότητας. Σε τι διαφέρει η κατηγορική από μια υποθετική προστακτική; Ποιές διατυπώσεις της πρώτης μας δίνει;
18. Θα μπορούσε να είναι ηθικά ορθή, σύμφωνα με τον Kant, μια πράξη βασανισμού ενός προσώπου, προκειμένου να αντληθούν πολύτιμες πληροφορίες που θα έσωζαν τη ζωή μιας μεγάλης ομάδας ανθρώπων;
19. Η ηθική θεωρία του ωφελιμισμού (Jeremy Bentham, John Stuart Mill)
20. Η έννοια της ηδονής στο ηθικό σύστημα του Bentham. Ποια η σχέση ηδονής και ευδαιμονίας; Είναι ο ωφελιμισμός του μια μορφή ηδονισμού; Να αναφερθούν αδυναμίες που έχουν αποδοθεί στη θεωρία αυτή.
21. Η ωφελιμιστική θεωρία του Mill. Να επισημανθούν διαφορές της από τη θεωρία του Bentham. Ποια κύρια σημεία την διαφοροποιούν από την καντιανή ηθική; Να αναφερθούν πλεονεκτήματα και αδυναμίες της.
22. «Είναι προτιμότερο να είναι κανείς ένας ανικανοποίητος άνθρωπος παρά ένα ικανοποιημένο γουρούνι¨ ένας ανικανοποίητος Σωκράτης παρά ένας ικανοποιημένος ηλίθιος. Και εάν ο ηλίθιος ή το γουρούνι έχουν διαφορετική γνώμη, είναι επειδή βλέπουν μόνο τη μία όψη του ζητήματος, τη δική τους. Η άλλη, όμως, πλευρά σε αυτή τη σύγκριση αντιλαμβάνεται και τις δύο όψεις του» (Mill). Να σχολιασθεί το απόσπασμα (τι εννοεί ο Mill, γιατί το λέει, και τι εσείς υποστηρίζετε;).
23. Από πού προκύπτει η ηθική τάξη πραγμάτων (από μια εξωτερική προς τους δρώντες πηγή, από την ανθρώπινη φύση, από τους όρους μιας καλής και αξιοβίωτης ανθρώπινης ζωής, ή….);
24. Είναι η γνώση του πώς πρέπει να πράττουμε άμεσα ή έμμεσα  προσβάσιμη, κι εάν ναι, σε ποιόν (σε κάποια συγκεκριμένη «αυθεντία», σε λίγους ή σε κάθε πρόσωπο που είναι ορθολογικό κι ευσυνείδητο,  ή…);
25. Γιατί να είναι κανείς ηθικός;
26. Υπάρχει αντικειμενικότητα στην ηθική σκοπιά; Ηθικός ορθολογισμός και σκεπτικισμός, συναινεσιακές και ρεαλιστικές θεωρίες θεμελίωσης της ηθικής.
27. Ηθικός υποκειμενισμός και ηθικός σχετικισμός [ή «σχετικοκρατία»].
28. «Οι ηθικές κρίσεις για πράξεις και ανθρώπινους χαρακτήρες δεν ανταποκρίνονται σε ηθικά κατηγορήματα, αξίες ή ποιότητες που υπάρχουν αντικειμενικά, αλλά εκφράζουν αντιδράσεις, συναισθήματα, στάσεις και εν γένει αποτελούν γενικεύσεις επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του υποκειμένου που τις εκφέρει». Πώς κρίνετε αυτήν την άποψη;
29. Υπάρχει ηθική γνώση; [Να αναφερθούν επιχειρήματα υπέρ και κατά, αντλώντας, ενδεχομένως, από αντίπαλες κλασικές ηθικές θεωρίες].