ΦΒ030.3

Κάντ: Τα Θεμέλια της Μεταφυσικής των Ηθών

Τα Θεμέλια της Μεταφυσικής των Ηθών (Grundlegung zur Metaphysik der Sitten – 1785) είναι το πρώτο έργο του Καντ που αφορά αποκλειστικά ερωτήματα της ηθικής φιλοσοφίας: Τι σημαίνει «αγαθό»; Πώς πρέπει να κατανοήσουμε την «πρακτική ικανότητα του Λόγου»; Τι μπορεί να ισχύει εν γένει ως ηθικός νόμος; Πώς μπορεί κανείς να φτάσει σε ηθικά αποδεκτές αρχές; Από πού αντλούν αυτές οι αρχές την αλήθεια και την πραγματικότητά τους; Ο Καντ δείχνει ότι η ηθική αφορά αυτό που οφείλουμε να πράττουμε, και μάλιστα, όπου απαιτείται, ανεξάρτητα από τα ενδιαφέροντα και τις επιθυμίες μας. Την ικανότητα να πράττουμε ανεξάρτητα από τα υποκειμενικά μας ενδιαφέροντα ονομάζει ο Καντ καθαρό πρακτικό Λόγο. Ο Καντ πιστεύει – και στο εν λόγω έργο αναλαμβάνει να δείξει – ότι αυτή η ικανότητα υπάρχει πραγματικά, και μ’ αυτόν τον τρόπο αντιτίθεται σε μια φιλοσοφική παράδοση, για την οποία δεν νοείται έλλογο πράττειν χωρίς αναφορά σε ήδη δεδομένα ενδιαφέροντα και επιθυμίες. Αυτή μας η ικανότητα, το ότι δηλαδή μπορούμε να πράττουμε ανεξάρτητα από τους προσδιορισμούς της αισθητής μας φύσης, ταυτίζεται με την ελευθερία μας, μια έννοια-κλειδί, που επιτρέπει στον Καντ να προβεί στην κατάδειξη του ότι – εκτός από το ότι μπορούμε – οφείλουμε κιόλας να πράττουμε έτσι. Τούτο συνιστά το κεντρικό σημείο του εγχειρήματος που ο Καντ ονομάζει «παραγωγή της ανώτατης αρχής της ηθικότητας».

Στην άσκηση θα εξετάσουμε αναλυτικά τόσο τον πρόλογο, όσο και τα τρία κεφάλαια του έργου. Θα δούμε με ποια επιχειρήματα ο Καντ επιχειρεί την επίτευξη του στόχου του, που όπως ο ίδιος λέει στον πρόλογο είναι διττός: η «αναζήτηση» (στα δύο πρώτα κεφάλαια) και η «στερέωση» (στο τρίτο κεφάλαιο) της ανώτατης αρχής της ηθικότητας.

Θα χρησιμοποιηθεί η ελληνική μετάφραση του Γιάννη Τζαβάρα: Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών, εκδόσεις «Δωδώνη», Αθήνα - Γιάννινα 1984.