ΦΒ054

Μαξ Χορκχάιμερ και Τέοντορ Αντόρνο: Διαλεκτική του διαφωτισμού (Άσκηση)

Οι μεγάλες θηριωδίες που γνώρισε ο 20ος αιώνας, οι οποίες κορυφώθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα εξολόθρευσης και στις μαζικές καταστροφές των Παγκοσμίων Πολέμων, ήταν άραγε απλώς και μόνο μια παρέκβαση από την κανονική εξέλιξη του πολιτισμού που κανονικά συνεπάγεται την πρόοδο προς την ορθολογική κοινωνία; Μια από τις πιο υποβλητικές θεωρίες που επιχείρησαν να δώσουν απάντηση στο παραπάνω ερώτημα μας δίνει η Διαλεκτική του διαφωτισμού (1944) των Μαξ Χορκχάιμερ και Τ. Αντόρνο. Σύμφωνα με τη βασική θέση του βιβλίου, η ανάπτυξη της πολιτισμικής διαδικασίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με έναν μονόπλευρο «εργαλειακό εξορθολογισμό» και, συνακόλουθα, με τη διαρκή επέκταση της κυριαρχίας πάνω στη φύση και στους ανθρώπους. Σε αυτή την προοπτική, η σταλινική ή εθνικοσοσιαλιστική βαρβαρότητα και η σύγχρονη «μαζική κουλτούρα» των λεγόμενων «δυτικών δημοκρατιών» δεν είναι παρά δύο όψεις της ίδιας τάσης προς μια απόλυτα διοικούμενη, ολοκληρωτική κοινωνία. Η ιστορία εμφανίζεται να υπόκειται σε μια «διαλεκτική» που δεν οδηγεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου αλλά στην αύξηση της καταπίεσης. Η κριτική ανάλυση του κειμένου θα έχει σαν στόχο την εξοικείωση με τις αναλύσεις του και τον εντοπισμό ενδεχόμενων αδυναμιών του.

Βασικό κείμενο μελέτης: Μ. Χορκχάιμερ, Τ. Αντόρνο, Διαλεκτική του διαφωτισμού, Νήσος: Αθήνα 1996.

Προτεινόμενα εγχειρίδια:

1) Μ. Χορκχάιμερ, Τ. Αντόρνο, Διαλεκτική του διαφωτισμού, Νήσος 1996.

2) Τ. Αντόρνο, Αρνητική διαλεκτική, Αλεξάνδρεια 2006.

3) Κ. Καβουλάκος, Πέρα από τη μεταφυσική και τον επιστημονισμό, Αλεξάνδρεια 2001.

4) Κ. Καβουλάκος (επιμ.), Κριτική θεωρία: Παράδοση και προοπτικές, Νήσος 2003.

5) Φ. Τερζάκης, Ερμηνευτικά για τη σχολή της Φραγκφούρτης, Αλεξάνδρεια 2009.