ΦΓ288.1/ΚΚΑ115

Εισαγωγή στην Κριτική Θεωρία

Η παράδοση έχει ως στόχο την εισαγωγή των φοιτητών/τριών στους γνωσιοθεωρητικές, ιστορικοφιλοσοφικές και κοινωνικοφιλοσοφικές αναλύσεις της κριτικής θεωρίας της λεγόμενης «παλαιάς» σχολής της Φρανκφούρτης. Θα επικεντρωθούμε κυρίως σε κείμενα του ιδρυτή της σχολής Μαξ Χορκχάιμερ και του στενού συνεργάτη του Τέοντορ Αντόρνο. Στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, ο Χορκχάιμερ ανέλαβε τη διεύθυνση του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας της Φρανκφούρτης. Από αυτήν τη θέση κατέστρωσε και επιχείρησε να υλοποιήσει το πρόγραμμα μιας φιλοσοφικά θεμελιωμένης κριτικής κοινωνικής έρευνας των συνθηκών ζωής στον ύστερο καπιταλισμό. Με βάση αυτήν τη ρηξικέλευθη για εκείνη την εποχή ιδέα μιας συνεργασίας των κοινωνικών επιστημών με τη φιλοσοφία το Ινστιτούτο πραγματοποίησε μια σειρά εμπειρικών ερευνών, παρά τις αντίξοες συνθήκες της εργασίας στην εξορία (ΗΠΑ) λόγω των πολιτικών συνθηκών που επικρατούσαν στη Γερμανία μετά την άνοδο του Εθνικοσοσιαλισμού στην εξουσία το 1933. Στις εργασίες τους ο Χορκχάιμερ και το Ινστιτούτο αξιοποιούσαν ιδέες του κριτικού μαρξισμού, συνδυάζοντάς τις με ψυχαναλυτικές και πολιτισμικοφιλοσοφικές αναλύσεις. Ασκώντας κριτική στις «παραδοσιακές» θεωρήσεις της μεταφυσικής αλλά και του θετικισμού προσέβλεπαν στη συγκρότηση μιας κριτικής θεωρίας, η οποία θα ήταν σε θέση να υποστηρίξει θεωρητικά τις πολιτικές πρακτικές ανατροπής και υπέρβασης της αλλοτρίωσης που χαρακτηρίζει τις μοντέρνες καπιταλιστικές κοινωνίες. Στις παραδόσεις αυτές θα μας απασχολήσει η μετάβαση από αυτό το μοντέλο κοινωνικής κριτικής σε ένα ριζοσπαστικότερο, γύρω στα 1940, σύμφωνα με το οποίο η παθολογία της σύγχρονης κοινωνίας οφείλεται στις βαθύτερες ανθρωπολογικές συνιστώσες της ανάπτυξης του ανθρώπινου λόγου και πολιτισμού. Θα μας απασχολήσουν τέλος τα αδιέξοδα αυτού του τρόπου σκέψης.

Βασικά κείμενα:

1. Μαξ Χορκχάιμερ, «Παραδοσιακή και κριτική θεωρία», στου ιδίου, Φιλοσοφία και κοινωνική κριτική, Ύψιλον 1984, σ. 9-61.
2. Μαξ Χορκχάιμερ, «Αυθεντία και οικογένεια», στο M. Horkheimer κ.ά., Αυθεντία και οικογένεια, Νήσος 1996, σ. 25-119.
3. Μαξ Χορκχάιμερ, Η έκλειψη του Λόγου, Κριτική 1987.       

Προτεινόμενα συγγράμματα:

1. Κων/νος Καβουλάκος, Τραγωδία και ιστορία. Η κριτική του νεωτερικού πολιτισμού στο νεανικό έργο του Γκέοργκ Λούκατς (1902-1918), Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2012.
2. Κ. Καβουλάκος, Πέρα από τη μεταφυσική και τον επιστημονισμό. Ο διεπιστημονικός υλισμός του Max Horkheimer, Αλεξάνδρεια 2001.
3. Κ. Καβουλάκος (επιμ.), Κριτική θεωρία: Παράδοση και προοπτικές, Νήσος 2003.