ΚΨΒ356

Ο ρόλος των συναισθημάτων στη γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου

Η ανθρώπινη μάθηση είναι εφικτή επειδή μπορούμε να προσέχουμε, να αντιλαμβανόμαστε, να θυμόμαστε, να μιλάμε, να σκεφτόμαστε και να κρίνουμε την ίδια μας τη σκέψη. Αλλά όλα τα παραπάνω δεν θα μπορούσαν να έχουν νόημα ως ολοκληρωμένες εμπειρίες, αν δεν υπήρχαν τα συναισθήματα και τα κίνητρα. Η ώθηση για δράση, η βούληση και η συγκίνηση ουσιαστικά κινητοποιούν τις παραπάνω γνωστικές λειτουργίες (προσοχή, αντίληψη, μνήμη, γλώσσα, σκέψη).

Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα της ανθρώπινης κοινωνίας επιβάλλει την όλο και μεγαλύτερη προσοχή σε καταστάσεις που διεγείρουν τις συγκινήσεις, καθώς οι συγκινήσεις ωθούν σε δράση λειτουργώντας ως κίνητρα, καθορίζουν την κοινωνική αλληλεπίδραση και ενισχύουν ή αποδυναμώνουν τις γνωστικές μας λειτουργίες. Η κουλτούρα έχει έναν ρυθμιστικό ρόλο ως προς τις συγκινήσεις μας, ιδιαίτερα στις ονομαζόμενες κοινωνικές συγκινήσεις όπως είναι η ενοχή. Ο πολιτισμός επιβάλλει περιορισμούς στον τρόπο που εκδηλώνουμε τις συγκινήσεις μας, ρυθμίζει τόσο την ποιότητα όσο και την ένταση των συγκινήσεων.

Μία από τις βασικές λειτουργίες των συγκινήσεων είναι η αυτορρύθμιση, για την οποία συχνά δεν έχουμε επίγνωση. Η συγκίνηση είναι ταυτόχρονα μία φαντασιακή και δι-υποκειμενική εμπειρία, καθώς η συγκινησιακή έκφραση αφορά σε μία ροή ενέργειας και συγκινησιακών μηνυμάτων από έναν νου σε έναν άλλο νου. Η γνώση που έχουμε για τα συναισθήματα είναι άδηλη και σχεσιακή (δηλαδή υπονοούμενη), και προκύπτει από την ικανότητά μας να συνάπτουμε και να βιώνουμε σχέσεις με τα άλλα πρόσωπα. H σχέση συγκίνησης και σκέψης / επικοινωνίας μοιάζει με μία «στιγμή συνάντησης» ανάμεσα στη δηλωτική (τι;) και τη διαδικαστική (πώς;) γνώση.

Στο παρόν σεμινάριο, τα συναισθήματα θα μελετηθούν στο πλαίσιο της αναπτυξιακής ψυχολογίας, καθώς θα επιχειρήσουμε να μελετήσουμε συνδυαστικά τη συναισθηματική με τη γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και του εφήβου.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Darwin, C. (1872). The Expression of the Emotions in Man and Animals. London: Murray.
• Hobson, P. (2002). The Cradle of Thought: Exploring the origins of thinking. London: Macmillan.
• Izard, C.E. (1992). Basic emotions, relations among emotions and emotion - cognition relations. Psychological Review 99, 3, 561-565.
• Lazarus, R.S. (1982). Thoughts on the relation between emotion and cognition. American Psychologist, 37, 9, 352-367.
• Κουγιουμουτζάκης, Γ., Τσούρτου, Β. (1999). H ανάπτυξη των αισθήσεων του εαυτού κατά τον Stern. Παιδί και Έφηβος: Ψυχική Υγεία και Ψυχοπαθολογία 1 , 36-65.
• Murray, L. & Trevarthen, C. (1985). Emotional regulation of interactions between two-month-olds and their mothers. In T. M. Field and N.A. Fox (eds), Social Perception in Infants. Norwood, NJ: Ablex.
• Ντάβου, Μ. (2000). Οι διεργασίες της σκέψης στην εποχή της πληροφορίας: Θέματα Γνωστικής Ψυχολογίας και Επικοινωνίας. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση.
• Nussbaum, M. (2001). Upheavals of Thought: The intelligence of emotions. NY: Cambridge University Press.
• Πανοπούλου-Μαράτου Ο. (1987). Η ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη στη βρεφική και νηπιακή ηλικία. Στους Γ. Τσιάντη και Σ. Μανωλόπουλο (Επ. Εκδ.). Σύγχρονα Θέματα Παιδοψυχιατρικής. Τόμος 1. Αθήνα: Καστανιώτης.
• Pinquart, M. & Silbereisen, R. (2002). Changes in adolescents’ and mothers’       autonomy and connectedness in conflict discussions: an observation study. Journal of Alolescence,  25, 509-522.
• Rogoff, Β. (1990). Apprenticeship in thinking: cognitive development in social context. Oxford: Oxford University Press.
• Stern, D. (1987). The interpersonal world of the infant. NY: Basic Books.
• Tronick, E.Z. (1989). Emotions and emotional communication in infants. American Psychologist, 44, 2, 112-119.
• Vygotsky, L.S. (1997). Νους στην Κοινωνία. Αθήνα: Gutenberg.